Μπορεί η χώρα μας να φημίζεται για τα νερά της, όμως οι περιπτώσεις που ανοίγουμε τη βρύση και το νερό που τρέχει είναι θαμπό, γεμάτο χλώριο ή με καφέ σκούρο χρώμα, ακόμα και όταν το πίνουμε η γεύση του είναι δυσάρεστη δεν είναι λίγες. Ο ανθρώπινος παράγοντας όπως οι βιομηχανικές και οι γεωργικές δραστηριότητες δηλητηριάζουν τα υπόγεια ύδατα με αποτέλεσμα τα νερά σε πολλές περιοχές της χώρας να είναι ακατάλληλα ακόμη και για άρδευση.
Το νερό είναι γεμάτο βλαβερές ουσίες όπως βακτηρίδια και μικροοργανισμούς που μπορούν να προκαλέσουν μικρές στομαχικές διαταραχές μέχρι πιο σοβαρά προβλήματα υγείας για τον ανθρώπινο οργανισμό. Το στοιχείο το οποίο κρύβει τους περισσότερους κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία είναι ότι ο κόσμος δεν μπορεί να ξέρει αν το νερό που πίνει κάθε μέρα είναι κατάλληλο και ασφαλές με αποτέλεσμα να αισθάνεται απροστάτευτος. Η έξαρση των επιδημιών που προέρχονται από το «ακατάλληλο» νερό τα τελευταία χρόνια είναι μεγάλη. Όπως επίσης πολλές είναι οι περιοχές στην Ελλάδα στις οποίες έχουν παρατηρηθεί μεγάλα προβλήματα ρύπων σε θάλασσες, ποτάμια, λίμνες, αλλά και η ακαταλληλότητα του δικτύου παροχής νερού κυρίως στα μεγάλα αστικά κέντρα.
«Η ρύπανση δεν είναι μόνο ανθρωπογενής»
Για την ποιότητα του νερού που πίνουμε στην Ελλάδα αλλά και για τα προβλήματα ρύπανσης και μόλυνσης μιλήσαμε με τον Κωνσταντίνο Φυτιάνο, καθηγητή Χημείας Περιβάλλοντος και διευθυντή της ερευνητικής ομάδας του Εργαστηρίου Ελέγχου Ρύπανσης (Εnvilab) του ΑΠΘ.
O κύριος Φυτιάνος μας είπε: «Τα νερά της Ελλάδας είναι υπόγεια νερά που είναι σαφώς καλύτερα ποιοτικά από τα επιφανειακά νερά.
Τα διάφορα αμμοχάλικα που περνάνε μέσα δουλεύουν σαν βιολογικά φίλτρα και απορροφούν όλους τους μικροοργανισμούς και τους ρύπους.
Υπάρχουν περιοχές στην Ελλάδα που έχουν αυξημένους ρύπους όπως είναι τα νιτρικά (νιτρικά λιπάσματα), σε άλλες περιοχές το νερό περιέχει βόριο, αρσενικό και άλλα μέταλλα.
Περιοχές όπως τα Μάλγαρα, η Χαλκιδική, η Χίος, η Κόρινθος όπως και πολλές άλλες είναι περιοχές με αυξημένους ρύπους.
Η ρύπανση δεν είναι μόνο ανθρωπογενής αλλά προέρχεται και από τα πετρώματα. Τα νιτρικά τα βλέπουμε στο μήκος της κοίτης ποταμών, κοντά σε λίμνες και σε γεωργικές εκτάσεις. Η ανθρωπογενής ρύπανση εστιάζεται κυρίως στις αγροτικές δραστηριότητες. Τα φυτοφάρμακα και τα χημικά λιπάσματα πέφτουν σε ποτάμια, λίμνες και θάλασσες με αποτέλεσμα να μολύνεται το νερό».
Η υφαλμύρωση είναι ένα φαινόμενο το οποίο παρατηρείται σε μεγάλο βαθμό στην Ελλάδα. Για το πώς δημιουργείται αλλά και τα προβλήματα τα οποία προκαλεί στο νερό ύδρευσης, ο κύριος Φυτιάνος επεσήμανε: «Ένα σημαντικό πρόβλημα της ποιότητας των νερών είναι η λεγόμενη υφαλμύρωση που παρατηρείται σε παράκτιες περιοχές και πολλά νησιά κυρίως του Αιγαίου Πελάγους και στη Χαλκιδική. Υπάρχει μεγάλος αριθμός γεωτρήσεων, δηλαδή “τραβάνε” το νερό, έτσι πέφτει η στάθμη με αποτέλεσμα το θαλασσινό νερό να αναμειγνύεται με το νερό της ύδρευσης με συνέπεια να ρυπαίνεται σε πολύ μεγάλο βαθμό».
Το εμφιαλωμένο
Το εμφιαλωμένο νερό αποτελεί το πλέον ασφαλές και κατάλληλο νερό στη συνείδηση του κόσμου. Για την ποιότητα αλλά και τους πιθανούς κινδύνους που μπορεί να κρύβει το εμφιαλωμένο νερό ο κύριος Φυτιάνος σημείωσε: «Έχει περάσει στη νοοτροπία του κόσμου ότι το εμφιαλωμένο νερό είναι καλύτερο ποιοτικά από το νερό ύδρευσης όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό. Στην Ελλάδα παρουσιάζεται κατά μέσο όρο αύξηση στην κατανάλωση εμφιαλωμένου νερού σε παγκόσμια κλίμακα κατά 5% με 7%. Τα κέρδη που αποκομίζουν οι εταιρείες εμφιαλωμένου νερού είναι τεράστια. Η προσωπική μου άποψη είναι ότι πρόβλημα καταλληλότητας παρουσιάζεται και στα εμφιαλωμένα. Το κυριότερο είναι η αποθήκευση και η διατήρηση γιατί αλλοιώνονται καθώς μένουν εκτεθειμένα στον ήλιο, τη ζέστη. Θεωρώ ότι το νερό της ύδρευσης ελέγχεται πιο συστηματικά σε σύγκριση με τα εμφιαλωμένα. Τα εμφιαλωμένα πρέπει να τα χρησιμοποιούμε μόνο όταν είμαστε σε τόπο για τον οποίο δεν υπάρχει πληροφόρηση για την ποιότητα του νερού ύδρευσης (όταν πάμε κάπου σαν τουρίστες). Έρευνά μας παλαιότερα έχει αποδείξει ότι αυτά τα οποία αναγράφουν τα εμφιαλωμένα νερά στις ταμπελίτσες τους απείχαν σε μεγάλο βαθμό από την πραγματική τους εικόνα μετά τον έλεγχο που τους έγινε».
Το πλέον ασφαλές πόσιμο νερό είναι μέσω φίλτρων νερού. Το νερό έρχεται χλωριωμένο μέχρι τη βρύση μας κι έπειτα το ειδικό φίλτρο νερού αφαιρεί το χλώριο και άλλες επιβλαβείς για τον οργανισμό ουσίες.
Τα απαρχαιωμένα δίκτυα ύδρευσης
Το σημαντικότερο πρόβλημα το οποίο παρατηρείται στις μεγαλουπόλεις είναι τα απαρχαιωμένα δίκτυα ύδρευσης τα οποία ρυπαίνουν το νερό. Για το πρόβλημα αυτό ο κύριος Φυτιάνος τόνισε: «Τα δίκτυα στις μεγαλουπόλεις είναι πολύ παλιά, αφού να φανταστείτε το νερό εδώ στο γραφείο μου στη Θεσσαλονίκη στο Πανεπιστήμιο έχει καφέ χρώμα αν το αφήσω να τρέξει, κάτι που σημαίνει ότι το νερό ρυπαίνεται από το δίκτυο. Για να προστατευθούμε γίνεται «υπερχλωρίωση» στο νερό και να αποφευχθούν οι μολύνσεις. Γι’ αυτό πολλές φορές διαμαρτύρονται οι νοικοκυρές ότι το νερό μυρίζει χλωρίνη».
Προσέχουμε για να έχουμε…
Για το ποσοτικό πρόβλημα στο νερό η θέση του κυρίου Φυτιάνου ήταν η εξής: «Τα αποθέματα του νερού δεν είναι ανεξάντλητα. Οι πηγές σιγά σιγά στερεύουν. Η σπατάλη η οποία γίνεται είναι πολύ μεγάλη κυρίως λόγω της γεωργίας. Κάπου το κράτος θα έπρεπε να παρέμβει γι’ αυτό το θέμα για να μην ξοδεύεται αλόγιστα το νερό. Είναι απόλυτα κατανοητό για το γεωργό να θέλει να αυξήσει το βιοτικό του επίπεδο αυξάνοντας την παραγωγή χρησιμοποιώντας το νερό χωρίς μέτρο, δεν μπορείς να του πεις να σταματήσει την παραγωγή, γιατί θα δημιουργηθούν άλλα κοινωνικά προβλήματα. Είναι ανάγκη να βρεθεί η χρυσή τομή σε αυτό το θέμα γιατί οι συνέπειες θα είναι καταστροφικές». Το πιο σοβαρό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η χώρα μας είναι ποσοτικό και όχι ποιοτικό. Το θέμα της λειψυδρίας είναι έντονο. Μειώνονται κατά πολύ οι υδάτινοι πόροι στην Ελλάδα λόγω του υπερβολικά μεγάλου αριθμού γεωτρήσεων. Το 85% αυτών καταναλώνεται στη γεωργία, γεγονός που αποτελεί μεγάλη σπατάλη. Η αλλαγή επίσης των κλιματολογικών συνθηκών που είναι πλέον μόνιμη ειδικά στις χώρες της Νοτίου Μεσογείου έχει προκαλέσει έντονη ξηρασία λόγω και της ελάττωσης των βροχοπτώσεων γύρω στο 20%».
Η Εnvilab
Για τη δράση και το έργο της ερευνητικής ομάδας Ελέγχου Ρύπανσης Εnvilab του ΑΠΘ ο κύριος Φυτιάνος επεσήμανε: «Η Εnvilab ελέγχει το νερό ύδρευσης αλλά και το εμφιαλωμένο. Επίσης, ελέγχουμε και τα φίλτρα, δηλαδή πιστοποιούμε αν τα φίλτρα νερού που κυκλοφορούν στο εμπόριο απομακρύνουν όντως τους ρύπους. Αυτή την περίοδο έχουμε ξεκινήσει μια νέα έρευνα για τα παραπροϊόντα τα οποία σχηματίζονται από την χλωρίωση του νερού γιατί έχουν παρατηρηθεί καρκινογόνες ενώσεις και έτσι μελετάμε σε τι ποσοστό δημιουργούνται. Πιστεύω ότι χρειάζεται να γίνουν προσπάθειες να τελειοποιηθούν οι μέθοδοι απολύμανσης όπως αυτή με το αέριο του διοξειδίου του χλωρίου και του όζοντος, η οποία εφαρμόζεται στην Αμερική και στον Καναδά αλλά έχει υψηλό κόστος».
Δεν υπάρχει συστηματικός έλεγχος στην Ελλάδα
Για την καταλληλότητα του νερού, τι θα πρέπει να προσέχουν οι καταναλωτές, αλλά και για τις περιοχές που έχει παρατηρηθεί νερό με ρυπογόνες ουσίες μάς μίλησε ο πρώην πρόεδρος του Ενιαίου Φορέας Ελέγχου Τροφίμων κύριος Νίκος Κατσαρός.
Ο κύριος Κατσαρός μας είπε τα εξής: «Το νερό σε περισσότερες από 170 περιοχές της χώρας πρέπει να παρακολουθείται συστηματικά, διότι δεν τηρούνται οι κανόνες ασφάλειας που έχει προβλέψει η Ε.Ε. Πριν από 6 χρόνια είχε σταλεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση επιστολή προς το υπουργείο Εξωτερικών και Δημόσιας Διοίκησης που προειδοποιούσε ότι σε 170 περιοχές το πόσιμο νερό δεν πληροί τις προδιαγραφές ασφάλειας στη χώρα. Το νερό της ΕΥΔΑΠ είναι πιο ασφαλές γιατί ελέγχεται καθημερινά και ειδικά τους θερινούς μήνες υπάρχει αυξημένη χλωρίωση στο νερό, ενώ οι καταναλωτές μπορούν να χρησιμοποιούν φίλτρα (τα πιο φτηνά κοστίζουν κάτω από 100 ευρώ), τα οποία συγκρατούν το χλώριο».
Τι πρέπει να προσέχουμε στα εμφιαλωμένα
Για την αυξημένη χρήση εμφιαλωμένων νερών, για την καταλληλότητα αλλά και τους κινδύνους που ελλοχεύουν για τους καταναλωτές ο κύριος Κατσαρός τόνισε: «Καταναλώνουμε περισσότερο από ένα δισεκατομμύριο μπουκάλια εμφιαλωμένο νερό κάθε χρόνο. Είναι γεγονός ότι αν το εμφιαλωμένο εκτεθεί στον ήλιο, τη ζέστη, αυτό αναπόφευκτα δημιουργεί μικρόβια. Όλα αυτά τα εισαγόμενα νερά που έρχονται μέσα σε αυτοκίνητα θα πρέπει να διατηρούνται σε συγκεκριμένες θερμοκρασίες και προφανώς αυτό δεν τηρείται. Επίσης, αν χτυπήσει ένα μπουκάλι και ανοίξει έστω και μια μικρή τρυπούλα ο καταναλωτής δεν θα πρέπει να το αγοράσει γιατί μετά το χτύπημα έχει μπει αέρας δηλαδή μικρόβια. Οι καταναλωτές επίσης δεν θα πρέπει να επαναχρησιμοποιούν την πλαστική φιάλη από τα εμφιαλωμένα νερά ούτε για να βάλουν μέσα νερό αλλά ούτε και άλλου είδους υγρά όπως λάδι, ποτά, ξύδι, κρασί κ.ά. Αφενός οι φιάλες είναι για μια ορισμένη χρήση και αφετέρου είναι για ένα συγκεκριμένο υγρό, το νερό, όχι για να δεχθούν άλλα υγρά.
Μια πρόσφατη έρευνα που έγινε στις ΗΠΑ έδειξε ότι το πλαστικό μπουκάλι το οποίο δεν έχει λεία επιφάνεια αλλά αυτές τις κυματοειδείς, ανώμαλες επιφάνειες όπου εκεί εγκαθίστανται μικρόβια τα οποία δεν φεύγουν με το απλό πλύσιμο. Σε περίπου 110.000 μπουκάλια ο έλεγχος που έγινε έδειξε ότι με ένα απλό πλύσιμο τα μικρόβια παραμένουν μέσα. Εκτός από αυτό υπάρχει και η χημική μετανάστευση όπου χημικά φεύγουν από το μπουκάλι στο νερό έπειτα από ορισμένο χρόνο χρήσης. Συγκεκριμένα κρούσματα από εταιρείες με ακατάλληλο νερό δεν έχουν μέχρι τώρα καταγραφεί. Οι καταναλωτές τις περισσότερες φορές μπορεί να πάθουν μια μικρή διάρροια αλλά δεν την αποδίδουν στο νερό το οποίο ήπιαν γιατί δεν πάει το μυαλό τους εκεί. Θεωρώ ότι οι ελληνικές εταιρείες τηρούν σε μικρότερο ποσοστό τους κανόνες ασφαλείας σε σχέση με αυτές του εξωτερικού. Εγώ πάντως σε σχέση με τα νερά που έρχονται από το εξωτερικό θα προτιμούσα τα ελληνικά γιατί υφίστανται μικρότερη ταλαιπωρία κατά τη μεταφορά τους. Είναι πολύ διαφορετικό να έρθουν από τα Γιάννενα στην Αθήνα σε σύγκριση με αυτά που έρχονται από το εξωτερικό». Για τις αιτίες μόλυνσης του νερού στη χώρα ο κύριος Κατσαρός σημείωσε:
«Σε πολλές περιοχές της χώρας το νερό είναι επιβαρυμένο από τα νιτρικά τα οποία προέρχονται από τα λιπάσματα τα οποία χρησιμοποιούν οι αγρότες στις καλλιέργειες. Η Θεσσαλία για παράδειγμα είναι μια περιοχή στην οποία εφαρμόζεται ένα πολύτιμο πρόγραμμα από την Ευρωπαϊκή Ένωση πιλοτικού χαρακτήρα για την απομόλυνση ή αλλιώς την απονίτρωση γιατί υπάρχει πρόβλημα με το νερό. Όλη η περιοχή έχει διαπιστωθεί ότι έχει μολυσμένο νερό όπως στη Βορειοδυτική αλλά και στη Νοτιοδυτική Ελλάδα από τη χρήση λιπασμάτων στις καλλιέργειες. Να σας αναφέρων ότι στην Σκιάθο χαρακτηριστικά το νερό είναι μολυσμένο, οι κάτοικοι του νησιού δεν μπορούν όχι μόνο να το πιουν αλλά υπάρχει πρόβλημα και στο να πλυθούν και να μαγειρέψουν. Από έρευνες που έχουν γίνει έχει διαπιστωθεί πως το νερό είναι γεμάτο υδράργυρο που οφείλεται στο φαινόμενο της υφαλμύρωσης. Θα πρέπει να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα με το να ανοίξουν γεωτρήσεις σε άλλα μέρη αλλά και να γίνει αφαλάτωση. Το ίδιο πρόβλημα παρουσιάστηκε και στη Χίο αλλά τελικά αντιμετωπίστηκε αποτελεσματικά με δύο μονάδες αφαλάτωσης και μία καινούργια γεώτρηση».